Citizen Kitano (2020) – Yves Montmayeur

Iznenađujuća je činjenica da je snimljeno vrlo malo filmova o životu i delu Takeši Kitana, barda japanskog filma poznatog kao takvog na zapadu, ali i jednog od najpopularnijih stendap komičara u svojoj zemlji, koji je kasnije svoju svestranost demonstrirao i na polju slikarstva i književnosti. Jedan od retkih takvih produkata, a koji se bavi Kitanovim životom i umetničkom karijerom, je „Građanin Kitano”, dokumentarac u produkciji televizijske kuće Arte. Moram da priznam da ni sam nisam bio upoznat sa nekim bitnim činjenicama iz njegove biografije, što mi je predstavljalo otežavajuću okolnost kada sam pisao o Kitanovoj filmovanoj nadrealnoj autobiografiji pod nazivom Takeshis'. Sada sam, međutim, sklopio kockice i, iako ovaj relativno kratki dokumentarac malo zadire u dubinu Takešijevog stvaralačkog čina, on je dovoljno informativan za sve one brojne ljubitelje njegovih filmova širom sveta da bi mogao i da se srdačno preporuči. Kažem ‘širom sveta’ zbog toga što su ljudi koji ne žive u Japanu slabo upoznati sa njegovom dugogodišnjom estradnom karijerom, koja je prethodila radu na filmu, ali i sa bavljenjem slikarstvom i pisanjem, koji su proistekli iz te filmske karijere i sada se uporedo odvijaju sa njom. Naravno, kako će se odvijati taj profesionalni razvojni put, u mnogome su uslovile životne okolnosti koje su pratile Kitana kroz burne godine razvoja posleratnog Japana. Nekako je taj njegov životni put pratio uspone i padove matične države.

„Građanin Kitano” sam po sebi ne donosi nikakvu novinu niti ekstravagancu u klasičnu formu biografskog dokumentarca. Naprotiv, zadržava sve one uhodane prakse; naratorov uvod u vidu hajlajtsa oko Kitanove umetničke ličnosti, a zatim i životnu biografiju, počev od teškog detinjstva u siromašnoj familiji, petljanja sa kriminalcima, pokušaja da se otrgne tokom studiranja u velikom gradu, a zatim i početak karijere u šoubiznisu u nastojanju da stekne kakvu-takvu zaradu da bi preživeo. Nadalje se prate uporedo njegova glumačka i, kasnije, rediteljska angažovanja i njegov ambivalentan odnos sa publikom, pre svega domaćom, a u manjoj meri njegov privatni život. Ali, stiče se utisak da Kitano zbog svoje svestranosti i posvećenosti poslu, kao i zbog svoje popularnosti, nije ni živeo privatan život. Jedino se dotiču njegova intimna razmišljanja i osećanja koja je doživljavao tokom brojnih kriza, a koje su uslovili kreativna rastrzanost i komercijalni neuspesi. Ovo čujemo iz njegovih usta kroz isečke iz intervjua koje je dao tokom karijere, a i sve ostale javno manje poznate neobičnosti Kitanovog karaktera i ponašanja, umetničkog nastrojenja, zgode i „pikanterije” na setovima i iza njih saznajemo direktno iz usta njegovih najbližih saradnika i prijatelja.

O Kitanu govore glumica Kajoko Kišimoto, njegova dugogodišnja partnerka na filmu, Katsumi Janagiđima, direktor fotografije u brojnim Kitanovim filmovima, kao i prijatelji i, pre svega veliki inspiratori, Akira Kurosava i Nagisa Ošima. Naime, akcenat je u filmu stavljen na transformativnu moć koju je Kitano demonstrirao prelaskom iz uloge raspričanog blesavog komičara u ulogu zlokobnog ćutljivog jakuze ledenog izraza lica, kakav je postao u prvim njegovim filmovima koji su ostavili hladnim Japance, ali su zagrejali ostali svet. Kao ključni se navodi prvi film, Violent Cop, koji je delom posledica saradnje sa Ošimom na njegovom svetskom hitu Merry Christmas Mr. Lawrence (kaže se da je Ošima u Kitanu pored komičarske crte video i nešto zloćudno u karakteru i, stoga, sklonost i ka drugačijim ulogama), a zatim i četvrti, Sonatine, koji je bio i četvrto razočaranje za Kitana, jer ti njegovi prvi filmovi nisu bili prihvaćeni od japanske publike. Kako on sam kaže, domaća publika, navikla na njegova šegačenja u tandemu Two Beats pod Beat Takeshi maskom, smejala se ili bar smejuljila i na njegove smrtno ozbiljne jakuza obrazine. Posle filma Sonatine desila mu se i nesreća, koja je po njegovom tvrđenju, bila nesvestan pokušaj samoubistva. Nakon susreta sa Kurosavom, koji ga je obodrio hvaleći njegove filmove kao osveženje u japanskoj kinematografiji koja je, kako kaže, zabrazdila u preterano složene i brbljive scenarije, i sa deformisanim licem posle brojnih hirurških intervencija, Kitano doživljava internacionalnu slavu sa filmom Fireworks. On sada likuje pred domaćom publikom sa venecijanskim Zlatnim lavom u svojim rukama i sarkastično ismeva njen snobizam, jer mu tek sada tapšu kada ga je i ceo svet prihvatio.

Iv Montmajera, koji je režirao brojne dokumentarce o japanskoj i azijskoj kinematografiji, o ekstremima i subverziji u kinematografiji uopšte, privukao je, svakako, osobeni pristup nasilju Takeši Kitana; romantizacija hladnokrvnog ubijanja na platnu. Zbog toga je ovde naglasak na njegovim filmovima o jakuzama i samurajima. Ostali filmovi, koji su takođe poetski nadahnuti, ali im emocija izbija iz topline ljudskog srca, takvi kao što su A Scene at the Sea, Dolls ili Achilles and the Tortoise, nisu ovde pominjani. Pored naracije na francuskom i žive reči protagonista i epizodista Kitanovog života i karijere, Montmajer je ovaj dokumentarac obogatio i istorijskim snimcima iz Adačija, predgrađa Tokija u kojem je naslovni junak odrastao, a zatim i iz siromašnih kvartova preplavljenih jakuzama i gejšama, gde je lutao tražeći svoje mesto u svetu, da bi se našao u Asakusi, tokijskoj oblasti u kojoj je cvetao kulturni život sa brojnim kabareima i pozorištima. U film su umontirani i sugestivni kadrovi iz Kitanovih filmova, kao ilustracija žive reči i Montmajerove tendencije da predstavi njegovu autorsku osebujnost i provokativnost.

Rekoh na početku da je osnovna mana ovog filma određena površnost, ali da bi se Kitano dubinski rastumačio, potrebno je sagledati i gore pomenute „tople” filmove, odnosno romantičnu stranu njegove duše. Po meni „Prizor s mora”, „Lutke” i „Ahil i kornjača” su njegovi najintimniji filmovi i otkrivaju istinskog Takeši Kitana. Komični lik Bit Takešija, kao i nasilni likovi policajaca, jakuza i samuraja samo su njegova estradna, odnosno umetnička maskarada. Ironijom sudbine, nesreća na motoru koja mu je donela teške povrede glave, dovela je do toga da mu nervi zamru i da mu lice ostane delimično ukočeno, da postane živa maska koja kamuflira njegova istinska osećanja. Takeši Kitano je tako bio uhvaćen za sva vremena u masci jakuze bezosećajnog izraza lica, onakvog kakav je prvenstveno ostao poznat širokom planetarnom auditorijumu. Tek povremeni tikovi na desnoj, oduzetoj strani lica signaliziraju burne unutrašnje potrese, ali i dodatno mistifikuju „čoveka sa hiljadu lica”. Dakle, još uvek čekamo ultimativni biografski dokumentarac o Takeši Kitanu, koji će biti snimljen za veliki ekran kao dugometražni film, po mogućstvu raskošno stilizovan, onako kako je stilizovana i njegova nadrealna autobiografska filmska trilogija – Takeshis' - Glory to the Filmmaker! - Achilles and the Tortoise. Do tada uživajte u ovim njegovim biserima!