Istorija filma (2014) – Dejvid Perkinson

 

U srpskim knjižarama, inače oskudnim u literaturi o filmu, mogu se pronaći, koliko je meni poznato, samo dve opšte istorije filma, odnosno opšte filmske enciklopodije. Obe su prevodi sa engleskog; „Istorija filma“ Dejvida A. Kuka u izdanju Clia i „Istorija filma” Dejvida Perkinsona u izdanju Derete. „Istorija filma“ Dejvida A. Kuka doživela je dva izdanja na srpskom; prvo, na osnovu originalne verzije iz 2003. godine i drugo, na osnovu II izdanja iz 2016. godine. „Istorija filma” Dejvida Perkinsona doživela je samo jedno izdanje na srpskom, i to na osnovu II, za sada poslednjeg izdanja ove knjige na engleskom jeziku iz 2012. godine. Ako bih morao da preporučim samo jednu od ovih knjiga, onda bi to bila Perkinsonova „Istorija filma”, i to iz više razloga. U najkraćem, iako višestruko manjeg obima, a samim tim i sa nižom cenom, ona sadrži podjednaku količinu informacija i vrednih analiza i evaluacija. Uočljivo je i da je Dejvid A. Kuk pri svom radu „konsultovao” Perkinsonovu knjigu, koja je prvi put objavljena osam godina pre prvog izdanja Kukove „Istorije”, tako što je prihvatio mnoge Parkinsonove stavove, naveo veći broj citata iz njegove knjige, a donekle sledio i koncepciju izlaganja.

Perkinsonova „Istorija filma” se sastoji od devet poglavlja širokog obuhvata: Od nauke do kinematografije, Temelji klasičnog Holivuda, Filmska umetnost od 1908. do 1930. godine, „Zlatno doba” Holivuda od 1927. do 1941. godine, Stvaranje nacionalnih kinematografija od 1930. do 1945. godine, Suočavanje sa stvarnošću od 1946. do 1959. godine, Nove inspiracije od 1959. do 1970. godine, Uspon svetske kinematografije od 1970. do 1995. godine i Ulazak u drugi vek: svetska kinematografija nakon 1995. godine. Iz naslova poglavlja se može zaključiti da se razvoj filma prati hronološki, ali vremenske digresije su bile nužne najpre kada se govori o nacionalnim kinematografilama ili opusu autora. Inače, pripovedanje u ovoj knjizi se može uporediti sa rečnim tokom (da, zaista imate utisak da čitate jedan tečno napisan roman); maticu priče čini opis osnovnih filmskih tokova, dok se osvrti na pojedine autore, nacionalne kinematografije i tehnička dostignuća nižu niz glavni tok u vidu rukavaca i pritoka. Uz narativni film dužna pažnja posvećena je i eksperimentalnom filmu, uz žanrovski i umetničkom, uz najveće svetske kinematografije i onim manjim. Na primer, nevelika kinematografija kakva je bila jugoslovenska, zastupljena je sa svim ili gotovo svim svojim značajnim predstavnicima.

Moglo bi se reći da je Perkinsonova „Istorija filma” u stvari instant istorija svetskog filma, ali ovo „instant” ne mora da ima negativno značenje. U najkraćem su definisani i kontekstualizovani filmski pokreti (kad se kaže „u najkraćem” ne misli se na količinu informacija i autorovih uvida, već na ekonomičnost i konciznost izlaganja). Oni su prikazani hronološki, a u okviru svakog od njih ispraćen je njihov uticaj na regionalne i lokalne kinematografije na najglobalnijem mogućem planu. U sklopu samih pokreta ili filmskih talasa, odnosno pojedinačnih kinematografija, navedena su iole značajnija autorska imena i dela. Najznačajniji autori i dela dobili su određeni prostor, od dve-tri rečenice pa sve do celog poglavlja, u kojima se navodi njihov suštinski značaj u postavljanju osnovnih principa pojedinih pokreta ili žanrova ili barem u donošenju nečeg novog, što obogaćuje sam pokret ili žanr. Tu i tamo navedene su i neke od osvojenih renomiranih nagrada za taj doprinos (Oskar, Zlatna palma i drugo). „Istorija filma“ obuhvata i kratak usputni prikaz tehničko-tehnološkog razvoja filmske opreme (oprema za snimanje, montažu, projektovanje filmova, specijalni efekti), ali u početku posvećuje pažnju i mediju fotografije koji je prethodio filmu i imao značajan uticaj na razvoj filma kako tehnološki, tako i umetnički.

Vratio bih se još jednom na ekonomičnost pripovedanja u „Istoriji filma”, koja ide dotle da se u jednoj rečenici prelazi iz jedne kinematografije u drugu ili čak iz jednog filmskog pokreta u drugi. Na primer: „Franži, sledbenik Vigoa i poetskih realista i prethodnik radikalizma nove generacije kritičara, smatra se ključnom vezom između tradicionalne francuske kinematografije i novog talasa, koji je, prema mnogim kritičarima, otpočeo 1954. godine filmom Anjes Varde Selo na obali, 1954.“ Ili: „U Tajlandu su stvarali i blizanci Deni i Oksid Pang iz Hong Konga, čiji je hit Oko (2002) nastao pod snažnim uticajem japanskog horora, koji je započeo Hideo Nakata filmom krug (1988). Veoma različit od telesnih horora Tecuo (1989) i Tecuo II (1992) Šinuje Cukamota, ovaj spoj jezivog nasilja i paranormalnog  osvežio je dugo neaktivnu industriju i stekao veliku popularnost u Holivudu, gde su snimljeni rimejkovi Nakatinog Kruga i Mračnih voda (2002) i filma Kletva (2002) Takašija Šimizua po kome je kasnije napravljen rimejk Mržnja (2004)“. I tako dalje...

Posledica ove lapidarnosti u izražavanju je činjenica da je retko čija biografija ili filmografija razrađena, već su samo „nabacana” imena i filmovi, pa tako, na primer, i ime Jodorovskog uz El Topo. Drugačiji pristup valjda i nije bio moguć, s obzirom da je cela svetska istorija filma spakovana na 290 strana manjeg formata. Ali, sa druge strane, slažem se sa zapažanjem Martina Skorsezea da su mnoga značajna rediteljska imena u oficijelnoj kritici skrajnuta zbog „utabanih puteva” kojim ide većina kritičara, teoretičara ili istoričara filma. On je pritom pomenuo Edgara G. Ulmera, čije niskobudžetne horor i noir filmove snimljene u Americi i ja jako cenim, a smatram i da je njegov prvi film nastao u vajmarskoj Nemačkoj, People on Sunday (1930), koji je režirao zajedno sa debitantima kasnije proslavljenim u Holivudu, Robertom Siodmakom, Billy Wilderom i Fredom Zinnemannom, skrajnuto remek-delo.

Potcenjen je, recimo, i Mario Bava, koji se pominje samo u jednoj rečenici: „Nakon neorealizma italijanski film se vratio eskapizmu, pa su najpopularniji filmovi erotske komedije, kostimirani spektakli, raskošni horori Marija Bave i Rikarda Frede, kao i `špageti vesterni` Serđa Leonea”. Dalje ide tekst o Leoneu. U indeksu imena ime Marija Bave greškom je stavljeno u genitiv, pa se stiče utisak da se radi o nekoj Mariji. Ali i u dosta obimnijoj „Istoriji filma“ Dejvida A. Kuka odvojeno je svega pola strane o Bavinom radu, to jest po jedna rečenica o nekoliko istaknutih filmova. Tako je jednom od remek-dela horora, „Operaciji strah“ posvećena sledeća štura rečenica: „Poslednje značajno delo bila mu je avetinjska priča u gotskom maniru `Operazione paura` iz 1966, čiji je halucinogeni kolorit i senzualno klizanje kamere dokaz koliko duboko umetnost može prožeti niskobudžetnu formu“.

Sve u svemu knjiga je čitljiva, edukativna i dobra kao putokaz za dalja detaljnija istraživanja, kako filmskih pokreta i kinematografija, tako i samih autora i njihovih filmova. Slovne greške kojih ima najčešće u nazivima filmova i autora, u originalu i u prevodu, i u navedenim godinama (nešto od toga možete videti i u ovim gore navedenim primerima), ne predstavljaju veći problem tokom čitanja. Umesto toga, hvale vredan je trud prevodioca da sva imena i nazive prikaže i u originalu i u srpskom prevodu.

Istorija, pa i ova umetnička - filmska, se stalno revalorizuje pod prožimajućim uticajem promenjenih društvenih okolnosti, modnih trendova i različitih individualnih senzibiliteta. Pronalaze se stari filmovi koji su smatrani za nepovratno izgubljene u brojnim požarima u celuloidnim arhivama filmskih studija. Neki mali, zaboravljeni filmovi ili opskurni stari filmovi sačuvani na lošim kopijama tek od skoro postaju masovno dostupni kao digitalno remasterizovani i konačno se stvaraju uslovi za objektivniju valorizaciju. U svakom slučaju, praksa objavljivanja novih dopunjenih izdanja filmskih istorija i enciklopedija je odavno prisutna (ne samo zbog novosnimljenih filmova), pa je za očekivati da se i nivo saznanja postignut u Perkinsonovoj „Istoriji filma” u dogledno vreme prevaziđe i da se pritom donekle koriguje i kritička procena filmova, a samim tim i njihovih autora i pravaca kojima pripadaju.